KRÓTKA HISTORIA JEDZENIA OWADÓW

Krótka historia jedzenia owadów

Moda na jedzenie owadów nie jest trendem współczesnego świata, swój początek ma w czasach prehistorycznych i towarzyszy ludzkości na przestrzeni dziejów. Dowody o spożywaniu owadów przez człowieka prehistorycznego jest oparta na wielu zaawansowanych metodach badawczych. Wzmianki o entomofagii znajdują się także w tekstach biblijnych.

Obecnie ponad 2 miliardy ludzi spożywa owady, najczęściej w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. W Europie i USA spożycie owadów jest hamowane przez tradycje kulturowe i nawyki żywieniowe (1).

Spojrzenie w daleką przeszłość

Człowiek od początków swojej ewolucji był wszystkożercą, a duża część jego diety składała się z owadów. Konkretne dowody o składzie diety dawnego człowieka można uzyskać np. ze stabilnych izotopów węgla w szkliwie zębów. Znaczną zawartość izotopu 13C stwierdzono w kościach i szkliwie zębów australopiteków. Prowadzi to do konkluzji, że dieta tych ludzi składała się głównie ze zwierząt roślinożernych, w tym również owadów (2). Kolejnym dowodem jest odkrycie skamieniałych odchodów ludzkich znalezionych wokół prehistorycznych palenisk w Meksyku, które zawierały larwy chrząszczy i mrówek (3). Prehistoryczni ludzie używali różnych narzędzi do pozyskiwania owadów. Świadczą o tym znaleziska w dolinie Sterkfontein. Znaleziono tam narzędzia do zbierania termitów, wykonane z kości większych zwierząt (4).

Zwyczaje żywieniowe zawsze były związane z kulturą i religią. O jedzeniu owadów można znaleźć wzmianki w chrześcijańskich, żydowskich i muzułmańskich tekstach biblijnych. Jednym z przykładów jest zapis w Księdze Kapłańskiej o szarańczy jako pożywieniu, odnoszący się prawdopodobnie do szarańczy pustynnej Schistocerca gregaria.

Apetyt Arystotelesa

W kolejnej wielkiej epoce w dziejach ludzkości - w starożytności, owady również stanowiły powszechny składnik diety. Pierwsza wzmianka o entomofagii w Europie pochodzi z Grecji, kiedy to Arystoteles (384-322 p.n.e.) w swojej Historia animalium opisuje, w którym stadium cykada jest najbardziej smaczna, a dorosłe samice najlepiej smakują po zapłodnieniu, ponieważ są pełne jaj. Odniesienia do entomofagii można znaleźć na przestrzeni wieków i kontynentów. Diodorus z Sycylii w II wieku p.n.e. nazwał mieszkańców Etiopii Acridophagi, czyli "ci, którzy jedzą szarańczę".

Wybitny chiński lekarz i farmakolog Li Shichen napisał książkę Compendium of Materia Medica, w której dokładnie opisuje praktyki medycyny chińskiej w czasach dynastii Ming (1368-1644). Zawiera ona obszerną listę pokarmów, w tym wiele owadów i ich właściwości lecznicze.

Wojska niemieckie we Włoszech wielokrotnie, ze smakiem spożywały smażone larwy jedwabników. Fakt ten opisuje włoski przyrodnik Ulisse Aldrovandi w swojej książce De animalibus insectis libri septem (1602).

Nawet w Czechach entomofagia nie była rzadkością. Świadczą o tym czeskie książki kucharskie z 1920 i 1937 roku, w których można znaleźć przepisy na przygotowanie potraw z owadów, np. przepis na zupę z chrabąszczy (5).

Podobnych wzmianek i publikacji na przestrzeni dziejów jest niezliczona ilość, co dowodzi, że entomofagia jest głęboko zakorzeniona w historii ludzkości. Przyzwyczailiśmy się do jedzenia żab, węży, jaszczurek, mięczaków i ostryg; jedyną rzeczą, która powstrzymuje nas przed jedzeniem owadów są uprzedzenia i odmienność kulturowa.

Aktualna sytuacja na świecie

Obecnie tradycję jedzenia owadów jadalnych pielęgnuje się co najmniej w 108 krajach. Liczba spożywania lokalnych gatunków owadów jadalnych waha się od jednego (np. Francja) do 450 (np. Meksyk) (6).

Duże ilości owadów występują na całym kontynencie afrykańskim i stają się ważnym źródłem pożywienia. Do wzrostu ich spożywania dochodzi zazwyczaj w porze deszczowej, kiedy dostępność zwierząt i ryb jest trudna (7).

Przeciętne gospodarstwo domowe w Kinszasie, stolicy Demokratycznej Republiki Konga, spożywa 300 g gąsienic tygodniowo. Szacuje się, że w tym mieście spożywa się rocznie ok. 96 ton gąsienic. Co do innych gatunków, dominuje konsumpcja gąsienicy motyla Gonimbrasia belina (8). Rdzenni mieszkańcy Gbaya spożywają 96 różnych gatunków owadów jadalnych. Spożycie owadów dostarcza im 15% całkowitego dziennego spożycia białka (9).

Dzisiaj, entomofagia w wielu krajach Azji zmienia się w wyniku migracji ludności. Na przykład w północno-wschodniej Tajlandii owady od dawna były podstawą diety, a ze względu na migrację zarobkową do obszarów turystycznych na południu spożycie owadów rozprzestrzeniło się po całym kraju (10).

W Azji Południowo-Wschodniej spożywa się około 150-200 gatunków owadów. Popularnym przysmakiem w tych regionach jest tzw. chrząszcz palmowy (Rhynchophorus ferrugineus), który pasożytuje na drzewie sagowym (Metroxylon sagu). Ponad 50 gatunków owadów jest spożywanych w Azji Południowej (Indie, Pakistan, Sri Lanka), 39 gatunków w Papui Nowej Gwinei i na dalszych wyspach Pacyfiku (11).

Duża liczba owadów jest spożywana w Meksyku, gdzie występuje około 450 jadalnych gatunków (7). Miejscowa ludność posiada bogatą wiedzę na temat roślin i zwierząt, które składają się na ich tradycyjną dietę, oraz na temat cyklu życiowego różnych gatunków owadów. Są bardzo dobrze zorientowani, kiedy zbierać jakie owady, dzięki ich powiązaniu z różnymi zjawiskami przyrodniczymi, takimi jak cykle życia roślin, cykle księżyca, pory deszczowe i burze. Wiadomo na przykład, że escamole (larwy mrówek z rodzaju Liometopum) można zbierać, gdy kwitnie starzec Barkleyanthus (Senecio salignus) (12).

A jak to jest z Europą?

Na całym świecie wciąż rośnie zainteresowanie jedzeniem owadów. Ulubionym przysmakiem są larwy mącznika i oczywiście jadalne świerszcze. Owady jadalne niezaprzeczalnie przynoszą wiele zalet, zarówno pod względem żywieniowym, jak i środowiskowym. Dlatego też również w ustawodawstwie europejskim zachodzą duże zmiany w tym kierunku.

Do 31 grudnia 2017 roku spożywanie owadów przez ludzi nie było w Czechach uregulowane. Ale to już przeszłość. Obecnie, jedzenie owadów jest w Europie unormowane i prawnie dozwolone.

Literatura

1. SCHOUTETEN, J.j. ( 1 ), H. ( 1 ) DE STEUR, S. ( 1 ) DE PELSMAEKER, S. ( 1 ) LAGAST, J.g. ( 1 ) JUVINAL, W. ( 1 ) VERBEKE, X. ( 1 ) GELLYNCK a I. ( 2 ) DE BOURDEAUDHUIJ. Emotional and sensory profiling of insect-, plant- and meat-based burgers under blind, expected and informed conditions. Food Quality and Preference [online]. 2016, 52, 27–31. ISSN 09503293. Dostupné z: doi:10.1016/j.foodqual.2020.27.10
2. SPONHEIMER, M. ( 1, 2 ) a J.a. ( 3 ) LEE-THORP. Oxygen isotopes in enamel carbonate and their ecological significance. Journal of Archaeological Science [online]. 1999, 26(6), 723–728. ISSN 03054403. Dostupné z: doi:10.1006/jasc.1998.0388 
3. MEYER-ROCHOW, Victor Benno. Food taboos: their origins and purposes. Journal Of Ethnobiology And Ethnomedicine [online]. 2009, 5, 18–18 [vid. 2020-27-10]. ISSN 1746-4269. Dostupné z: doi:10.1186/1746-4269-5-18 
4.  BACKWELL, Lucinda R. a Francesco D’ERRICO. Evidence of termite foraging by Swartkrans early hominids. Proceedings of the National Academy of Sciences [online]. 2001, 98(4), 1358–1363 [vid. 2020-27-10]. ISSN 0027-8424, 1091-6490. Dostupné z: doi:10.1073/pnas.98.4.1358 
5. ONDRÁČKOVÁ, Luisa. Nejnovější ilustrovaná kuchařská kniha obsahující 3705 vyzkoušených a osvědčených předpisů, jakož i mnohé praktické pokyny pro hospodyně: Příručka pro kuchařské a hospodyňské školy s českou řečí vyučovací. VI. doplněné vydání. Brno: Občanská tiskárna, 1937.
6. List of edible insects of the world (April 1, 2017) - WUR [online]. [vid. 2020-27-10]. Dostupné z: https://www.wur.nl/en/Expertise-Services/Chair-groups/Plant-Sciences/Laboratory-of-Entomology/Edible-insects/Worldwide-species-list.htm
7. VANTOMME, Paul, Daniela GÖHLER a François N’DECKERE-ZIANGBA. Contribution of forest insects to food security and forest conservation: The example of caterpillars in Central Africa. Odi Wildlife Policy Briefing. nedatováno, Leden 2004(3). KITSA, Katya. Contribution des insectes comestibles à l’amélioration de la ration alimentaire au Kasai ͏̈-Occidental. Zai ͏̈re-Afrique. 1989, 29(239), Zai ͏̈re-Afrique. - Kinshasa Gombe, ISSN 0049-8513, ZDB-ID 1892368. - Vol. 29.1989, 239, p. 511-519. 54
8. ROULON-DOKO, Paulette. Chasse, cueillette et cultures chez les Gbaya de Centrafrique [online]. B.m.: L’Harmattan, 1998 [vid. 2020-27-10]. Dostupné z: https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00256590 
9. YEN, Alan L. Entomophagy and insect conservation: some thoughts for digestion. Journal of Insect Conservation [online]. 2009, 13(6), 667–670 [vid. 2018-02-05]. ISSN 1366638X. Dostupné z: doi:10.1007/s10841-008-9208-8
10. JOHNSON, D.V. The contribution of edible forest insects to human nutrition and to forest management. Forest Insects as Food: Humans Bite Back. 2010, 5–22.
11. KATHARINE MILTON, author. Protein and Carbohydrate Resources of the Maku Indians of Northwestern Amazonia. American Anthropologist. 1984, (1), 7. ISSN 00027294.
12. PAYNE, Charlotte L. R. a Joost VAN ITTERBEECK. Ecosystem Services from Edible Insects in Agricultural Systems: A Review. Insects (2075-4450) [online]. 2017, 8(1), 1–20 [vid. 2018-02-06]. ISSN 20754450. Dostupné z: doi:10.3390/insects8010024